İşlemsel bellek kişilerin hayatları boyunca yaptıkları işlemleri kodlayan bellektir. Diğer bir adıyla Procedure Bellek olarak bilinmektedir. Uzun süreli belleğin bir parçası olarak tabir edilebilir. İnsanların yaptıkları işlemleri tekrar etmeleri üzerine, bir işlemin tekrar nasıl yapılacağı işlemsel bellek üzerine kodlanmaktadır.
Kişi gerçekleştirdiği işlemleri ilk olarak kısa süreli belleğe kodlamaktadır. Tekrar edilmeyen bilgiler, çok kısa bir süre içerisinde kısa süreli bellekten atılır ve unutma gerçekleşir. Kişiler öğrendikleri şeyleri tekrar ettikleri takdirde, bilgiler uzun süreli belleğe aktarılır. Uzun bir işlemi gerektiren bilgilerin depo edildiği yer işlemsel hafıza olarak bilinir. Kişinin bu hafızada yer alan bilgileri unutma süreci çok uzun bir zaman tekrar edilmemesi üzere gerçekleşir. Kişi bir bilgiyi ne kadar süre tekrar etmişse, o geçen sürenin iki katı bir süre uygulamazsa bilgiler kaybedilecektir. Uzun zaman geçtikten sonra dahi yapılan iki üç tekrar, bilginin geri gelebilmesi için yeterlidir.
İşlemsel bellek nedir?
İşlemsel bellek kısa ya da uzun bir işlemi gerektiren bilgilerin depo edildiği bölümdür. Kişinin bu bölüme bilgi aktarması için bir şeyleri öğrenmesi gerekmektedir. Yani doğuştan gelen hafıza içerisinde bilgiler bulunmaz. İşlemsel bellekte yer alan bilgiler, insan hafızasına kalıcı olarak kaydedilir. Kişi işlemi çok uzun bir süre yapmasa da, bir kere gösterildiğinde hatırlayacaktır. İnsan hafızasının en güçlü bölümlerinden bir tanesi olan işlemsel hafıza, çok kıymetlidir.
- İşlemsel bellekte yer alan bilgiler, kişilerin beyninin anlam buldurduğu bilgiler olmaları dolayısıyla, dışarı aktarımı zor olan bilgilerdir.
- İşlemsel hafıza açık olmayan hafızanın bir parçası olarak bilinir.
- İşlemlerin oluşması ve bu bellekte yer alması için geçen süre oldukça uzundur.
- Günlük hayatta kullanılan pek çok bilginin İşlemsel hafıza üzerinde taşınıyor olması, bu belleği önemli kılmaktadır.
İşlemsel bellek örnek
İşlemsel bellek örnek konusunda, insanın hayatında kullandığı ancak bunları kullanırken aslında işlemsel belleği kullandığını fark etmediği pek çok bilgi saklıdır. İnsan hayatını kolaylaştıran ve tekrar tekrar öğrenmeye ihtiyaç duyulmayan bu bilgilerin, hafızadan atılma süresi çok çok uzundur ve neredeyse yoktur. Kişiler bu bellekteki bilgileri 10 yıl kullanmasalar dahi, en azından bir kısmını hatırlayacaklar, tekrar gösterildiğinde tekrar hakim olacaklardır. Bilginin depolanma süresinin çok uzun olması için, kişilerin öğrendikleri bilgileri iyice öğrenmeleri gerekir. Birkaç kez tekrar edilen bilgiler, işlemsel belleğe girmekte sorun yaratabilir.
- Araba kullanmak, işlemsel hafıza içerisinde yer edinmiş bir bilgidir. Kişiler araba kullanmayı iyice öğrendikleri takdirde, uzun bir süre araba kullanmasalar dahi, araba kullanmayı unutmayacaklardır.
- Bisiklet kullanmak yine işlemsel bellek içerisinde yer alan bir bilgidir. Zaman zaman on yıl boyunca bisiklet kullanmadığı halde, on yıl sonra tekrar bisikletin kullanılabileceği hafızalardadır.
- Bir basketbolcunun, basketbol içerisindeki hücumları, topu tutma süreleri ve steps kuralları hafızanın içerisindedir. Buradaki bilgilerin depolandığı adres de işlemsel hafızadır.
- Bir matematikçinin üzerinden yıllar geçtiğinde dahi üç işlemli problemleri çözebilmesi de işlemsel bellek Matematik ilk etapta işlemsel bellekte tutulmaz. Ancak zaman geçtikçe ve sürekli aynı şeyler tekrar edildikçe, kişinin yaptığı işlemleri unutmaması işlemsel belleğin bir lütfudur.
- Grammer kullanımı bir diğer örnek olabilir. Kişiler ana dillerini kullanırken öznenin ve yüklemin hangi sırayı takip ettiğini unutmazlar. Ancak çok uzun yıllar yurtdışında yaşamış kelimeler, işlemsel hafızalarına farklı bir özne yüklem sıralaması eklerlerse, bazı karışıklıklar olabilir. Bu karışıklıklar genellikle duruma göre birkaç gün içerisinde düzelir. Bazen bu süre daha uzun da olabilir. Kişinin dili ne şekilde öğrendiği, ne şekilde tekrar ettiği bu gibi durumlar üzerinde etkilidir.
İşlemsel (Procedure) Bellek Nasıl Çalışır?
Kişiler çok aşamalı bir işlemi öğrenmeye başladığında, işlemsel bellek çalışmaya başlar. İlk etapta bilgiler kısa süreli hafızaya ve zamanla uzun süreli hafızaya atılır. İlk etapta araba kullanmayı bilmeyen bir kişi, araba kullanmayı öğrenmeye başladığında işlemsel bellek çalışmaktadır. Arabanın parçalarını öğrenmek, anlamsal bellek içerisinde tutulan bir bilgidir. Ancak o parçaların hangi sıraya göre çalışacağını bilmek, işlemsel bellek içerisinde yer almaktadır. Sıralı ve aşamalı işlemler kaydedilirken, işlemsel hafıza çalışır.
İşlemsel Hafıza Ne İşe Yarar?
İşlemsel hafıza kişilerin sıralı ve aşamalı bilgileri kaydeden bölümdür. Bu hafıza sayesinde hayatı kolaylaştıracak pek çok bilginin tekrar tekrar öğrenilmesine gerek yoktur. İnsanlar bir kere öğrendiği ve pekiştirdiği bilgileri çok uzun yıllar boyunca işlemsel hafıza içerisinde kalıcı olacak şekilde kaydedebilir.
Bilgilerin akılda kalıcı olması için, çok uzun bir süre deneyimleme gereksinimi bulunmaktadır. Daha açıklayıcı olmak gerekirse, 10 yıl boyunca tır kullanmış bir kişi, bir yıl ara verdiğinde bu işlem hakkında körermez. Grammer kullanımı da aynı şekilde tanımlanabilir. Kişilerin ana dillerini unutabilmeleri için en az 20 yıl, ana dilleri hakkında hiçbir şey görmemiş olmaları gerekmektedir. Dolayısıyla işlemsel hafıza hayatla ilgili pek çok bilgiyi kaydetme görevi gören ve aynı bilgileri hayat boyu tekrar tekrar kullanmayı sağlayan bir işlevdedir.